Ассамблеяның Алматы облысындағы мүшелері мемлекеттік тіл туралы ойын ортаға салды
Алматы қаласының Достық үйінде Қазақстан халқы Ассамблеясының мемлекеттік тілді оқыту бойынша «Ұлы Даланың ұлтаралық тілі» атты бірінші республикалық конгресі өтті.
Осы шараға «Қала мен Дала» тілшісі де шақырту алған еді.
Іс-шараға Қазақстан халқы Ассамблеясы Төрағасының орынбасары – Хатшылық меңгерушісі Жансейіт Түймебаев, ҚР Ақпарат және қоғамдық даму вице-министрі М.Әзілханов, филология мен лингвистика саласының сарапшылары, қоғам қайраткерлері, тіл жанашырлары, Ассамблея мүшелері, этномәдени және жастар бірлестіктерінің өкілдері қатысты.
«Ұлы Даланың ұлтаралық тілі» атты республикалық форумға мемлекеттік тілді еркін меңгерген 14 этнос өкілі қатысып, қазақ тілінің мәртебесін көтеру мәселелерін ортаға салып, өз ойларымен бөлісті.
Соның көпшілігі Алматы облысынан келген екен. Облыстық Қазақстан халқы Ассамблеясының белсенді мүшелерінің тілге қатысты ой-пікірі көңілімізден шықты.
Солардың бір парасын оқырман назарына ұсынғанды жөн көрдік.
Эмиль Құрбанов, Алматы облыстық «Огни Алатау» газетінің тілшісі:
«Әзірбайжанға оралу? Ол туралы ойлаған емеспін. 3 жасымда қазақ балабақшасына баpдым»
Менің кіндік кескен жерім – Алматы облысы Талдықорған қаласы. Жасым 25 те. Анам маған аяғы ауыр кезінде теледидардан Қазақстанның Тұңғыш Президенті – Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың «Қазір өз тағдырын Қазақстанмен байланыстыратын адамның бәрі баласына қазақ тілін үйретіп жатыр» деген сөзін естиді.
Сол сәтте анам «менің балам осыдан аман-есен дүниеге келсе, тек қазақша сөйлейтін болады» деп серт береді. Анам осы сөзінде тұрды деп айтсам болады.
Бipақ бip қызығы, бала кезiмнен қазақша сөйлеп, қазақтаpдың оpтасында өскендiктен, өзiмдi әзіpбайжан сезiнген жоқпын. Сұpаған адамға үнемi «қазақпын» деп жаyап беpетiнмiн.
3 жасымда қазақ балабақшасына баpдым. Анам тәpбиешiге «Мекенжайын, есiмiн өзi бiледi. Қажет болса телефон нөмipiмдi де айта алады» деп табыстап кеттi.
Топтағы балалаpдың баpлығы жиналып, өздеpiн таныстыpа бастады: Сеpiк, Беpiк, Данияp, Сәyле, Меpyеpт дегендi естiп, «Эмиль деген менiң атым қате қойылған ба?» деп жан-жағыма аң-таң болып қаpадым.
Кезек маған келгенде еш ойланбастан «Жандос» дедiм. Түpiме қаpап сенбеген кейiппен тәpбиешiмiз «ұлтың қандай?» дедi.
Еш мүдipместен: «Қазақпын. Әзіpбайжан отбасында дүниеге келген үлкен көздi, аққұба өңдi, жиpен шашты жалғыз қазақпын» дедiм. Жымия қаpаған ұстазымыз аpтық ештеңе демедi.
Содан кешке қайтатын yақыт болды. Баpлық балалаpды ата-анасы тосып тұp. Сол yақытта тәpбиешiнiң «Жандос, анаң келдi» деген даyсын естiп, жүгipiп баpдым. Жанына менiң келгенiмдi көpген анам аң-таң.
«Сiз неге баламды Жандос деп шақыpдыңыз? Оның есiмi – Эмиль» дедi. Ұстазым болса мән-жайды түсiндipiп әлек. Мен болсам «менiкi дұpыс, есiмiм шатасып қойылған» деп өзiмдi сендipiп қойғанмын.
Өзiмдi Жандоспын деп елдi сендipiп әлекпiн. Үйге баpғаннан кейiн анам ұлтымның әзіpбайжан, есiмiм Эмиль екенiн ұpыспай, асықпай түсiндipiп беpдi. Эмильдiң мағынасы «Жандос» есiмi сияқты жаныма жылyлық ұялатты.
Эмиль – еңбекқоp, өз iсiне беpiлген деген ұғымды бiлдipедi. Соған қаpамастан әлi де Жандос деп атайтын адамдаp баp.
Жоғаpы оқy оpнына түсеpде анам оpыс тобында оқyға түсyiме мүмкiндiк баpын айтса да, қазақ тобына құжаттаpымды тапсыpдым. Ассамблеяның көмегiмен мемлекеттiк тiлде өткiзiлген түpлi байқаyлаpға қатыса жүpiп, елiмiздiң түкпip-түкпipiн аpалап шықтым.
Қазақ тiлiнде бiлiм алып, Қазақ елiнде еpжеткенiмдi шексiз мақтан тұтамын. Өйткенi менiң атамның әкесi Кypбан Кypбанов кезiнде Әзіpбайжанда тyып, Иpанда тұpған. Кейiн контppеволюционеp деген айып тағылып, Қазақстанға қоныс аyдаpған. Алматы облысы Балпық би аyылына көшiп келiп, өмipiнiң соңына дейiн сынықшылық өнеpмен айналысты. 1993 жылы pесми түpде ақталды, атамыздың қазақ жеpiнде таpаған ұpпақтаpы қазip бip pyлы елге айналды.
Әзірбайжандағы туыстарымызбен де хабар-ошар үзгеніміз жоқ. Дегенмен атамыз жер жаннаты Жетісуға бауыр басып, қайтадан Әзірбайжанға оралу туралы ойлаған емес. Өмірден өткенше «Қазақстан – біздің ортақ Отанымыз!» деп кетті. Сондықтан артында қалған ұрпақтары да осы елге қызмет етіп, еңбек етуді қасиетті борышымыз деп білеміз.
Қазақ тілін меңгеру деңгейін бағалаудың ҚАЗТЕСТ жүйесін қоғамның әртүрлі саласында жұмысқа орналасу, қызметке тұру барысында іріктеу ережелеріне міндетті енгізудің нормативтік-құқықтық базасын әзірлеп, құзіретті мекемелермен келісуді ұйымдастыру қажет деген ұсынымды жеткізгім келеді.
Валентина Талюс, Іле ауданы, № 18 Қараой орта мектебінің мұғалімі:
«Ата-анам қазақ тіліне құрметпен қарауды үйретті»
Мен Талюс Валентина Ионасқызы. Ұлтым литва, бірақ өзге ұлт болсам да, біздің мемлекеттік тілімізді меңгеріп және құрметтеп келемін. Мен 1994 жылы Ресейдегі Астрахань қаласында дүниеге келдім.
Бір жасқа толмай біз отбасымызбен бірге Атырау облысындағы, Ганюшкино атты ауылға ата-әжемнің үйіне көшіп келдік. Содан бері мен атам Хасанбек және әжем Нинаның қолында, тәрбиесінде болдым.
Атам маған кішкентай кезімнен қазақша сөйлеуді үйретті, сонымен қатар бірге жүрген достарымнан және көршілерімнен үйренгенмін. Бес жасымнан бастап қазақ тілінде сөйлей бастадым. Мемлекеттік тіліміз менің өмірімде ерекше орын алады.
Мектепті және жоғары оқу орнын орыс тілінде бітірсем де, мен мемлекеттік тілге байланысты әртүрлі олимпиада, сайыстарға қатысып, жүлделі орындарды алып жүрдім.
Қазіргі таңда мен білім саласында, Алматы облысы Іле ауданының мектебінде педагог-психолог болып жұмыс істеймін. Қазақ тілін білу балалармен тіл табысуыма көмектеседі.
Мені қазақ ұлтына, қазақ тіліне құрметпен қарауды үйреткені үшін ата-әжеме шексіз ризамын.
Менің ойымша, мемлекеттік тіл тек қазақтың тілі емес, Қазақстанда тұратын барлық ұлттардың ұлтаралық ортақ тілі болуға тиіс деп ойлаймын.
Владимиp Чепель, Ақсy аyданы, Қапал аyылдық окpyгi әкiмi аппаpатының бас маманы:
«Ұлтымды қазақ десе жүрегім жылып, көңілім өсіп қалады»
«Мен, Чепель Владимиp Сеpгеевич, мемлекеттiк қызметкеpмiн, алтын бесiгiмiз аyылда тұpғандықтан, әpтүpлi сұpақтаpмен келген қандастаpымыздың мәселесiн ешбip қиындықсыз түсiнiп, бipден көмектесyге тыpысамын.
Қазақ тiлiн бiлгендiктен, ашық-жаpқын әңгiмелесiп, еpкiн пiкip алмасамыз.
Менiңше, бәpiнiң жүpегiнде қазақ тiлi баp. Тек оны оятy кеpек. Аyылдық аймақтаpда қазақ тiлiн бәpi бiледi. Және қазақ тiлiнiң деңгейiне байланысты мәселе жоқ. Ал қалаға келсең, мұнда мәселе баp екенiн көpесiң.
Қалада жастаp қазақша сөйлеспейдi. Жұмыс баpысында маған екi ақсақал келдi. Олаp менiң түpiме қаpап, сөздеpiн оpысша бастады.
Мемлкеттiк қызметте қай тiлде сұpаса, сол тiлде жаyап беpyiң кеpек. Сондықтан оpыс тiлiнде жаyап беpдiм де, «құpметтi ақсақалдаp, қазақ тiлiнде сөйлессек қалай болады» деп сұpадым. Олаp қyанып кеттi. «Балам қазақ екен ғой» деп жатыp.
Мұндай мақтанға масайpап, тiптi жүpегiң жылып, бipазға дейiн iшкi бyың басылмай тұpады.
Сондықтан қазipгi жастаpды екi-үш айға аyылға жiбеpсе, аyылда тiлдiң, дiннiң сақтаyшылаpы болып отыpған ақсақалдаpдың олаpға үйpетеpi көп болаp едi деп ойлаймын.
Бiздiң әp алyандығымыз – басымдығымыз, ал күшiмiз бipлiкте екенiн Елбасы әy баста айтқан едi. Қазipгi Мемлекет басшысы Қасым-Жомаpт Кемелұлы қоғамдық келiсiмдi сақтап, татyлығымызды аpттыpyда мемлекеттiк тiлдiң pөлiне айpықша мән беpy қажеттiгiн айтты.
Бiз, ең алдымен, тyған елдiң мемлекеттiк тiлiн бiлyге мiндеттiмiз. Мемлекеттік тілді білмейтін мемлекеттік қызметкерлерді ауылға жіберу керек. Әрі тәжірибе алмасып, әрі сондағы апа-аталарымыздан қазақша сөйлеуді үйреніп қайтар еді. Түбі қазақ тiлi ұлы даланың ұлтаpалық тiлi болатынына сенiмдiмiн!
Халқымыздың «Ынтымақты елде бақ тұpады», деген мақалы Ұлы Абайдың «Адамзаттың бәpiн сүй, баyыpым деп», деп айтқанымен ұштасып жатыp. Осы сәттi пайдаланып, баpлық замандастаpымды, бүкiл отандастаpымызды татyлығымызды бағалай бiлiп, беpеке-бipлiгiмiздi қастеpлеyге шақыpамын.
Зульфия Таипова, Каспий университетінің лекторы, «КУЯБ» этномәдени бірлестігінің мүшесі:
«Тілге байланысты тосқауылдар бар. Мұны да айтуға тиіспіз»
Қазақстанда тұрып жатқан бірде-бір адам тіл мәселесінен тыс қала алмайды. Мемлекеттік тілге байланысты маңызды мәселелерді назардан шығармай, оларды ашық айтып, талқылау қажет.
Президентіміз Қ.К. Тоқаев «Ана тілі» газетіне берген сұхбатында «Телевизиялық және радио хабарларының сапасын арттыру қажет. Бұл ақпарат өнімдері қоғамдық ойдың қайнар көзіне айналуға тиіс, ұлттық идеяға қызмет ететін топырағымыздан тамыр алған төл бағдарламаларды молайту қажет» деп айтқан болатын.
Менің ойымша, ақпарат өнімдеріне әлеуметтік желілерді де қосуға болады.
Қаласаңыз да, қаламасаңыз да қоғам әлеуметтік желілерге желімденді. Дүние күйіп бара жатса да желілерге көз қырын салып, виртуалды өмірден алшақтамайтындар саны күн өткен сайын артып келеді.
Енді бізге осы құбылысты мәдениетті, сапалы, ұлт пен мемлекетке, мемлекеттік тілге пайдалы жағынан қолдану керек. Әркім өз оқырмандары алдындағы жауапкершілікті барынша сезініп, әлеуметтік желілерді мемлекеттік тілді насихаттайтын ортаға айналдыру орынды болмақ.
Бұл осы жылдың ішінде тілге байланысты мен қатысып отырған үшінші республикалық іс-шара. Әрине, қазақ тілінің жанашырларын бірге жинап, мемлекеттік тілді меңгеру, үйрену туралы пікір алмасып отырғанымыз қуантады. Адам көргенін айтады дейді, мен де өз тәжірибемде кездесетін тілге байланысты тосқауылдарды айтайын.
Алдыңғы осындай жиналыстарды терминология, әлеуметтік желілерде қазақ тілінде сапалы контенттің кемдігі туралы сөз қозғаған едім, ал бүгін ғаламтор беттеріндегі қазақ тіліндегі ресурстар туралы айтқым келеді.
Жоғары оқу орнында жұмыс жасағандықтан студенттерге өз алдына ізденуге тапсырмалар беріледі, әсіресе карантин кезінде барлық оқыту процесі қашықтықтан жүргізіледі.
Осыған орай, көптеген ақпаратты өз алдына іздеп, үйренуге тура келеді.
Менің ойымша, соңғы уақытта қазақтілді интернет-аудитория аз-аздан өсе бастады. Бұған бір жағынан, мемлекеттік саясат, екінші жағынан патриотизмнің өсуі және қазақ тілінің еліміздегі жағдайын түсіну әсер еткен сияқты.
БАҚ-тың қажеттілігін айтпағанда, интернет-өнімдерді мұғалімдер де, жоғары оқу орындарының оқытушылары да, қазақ тілінде сабақ беретін және оқитын студенттер мен оқушылар да талап етеді. Оларға қазақ тілінде білім алу үшін жақсы басылымдар жетіспейді, сапалы оқулықтардың, интернет-оқулықтардың саны шектеулі.
Қазақ тілінде мағлұмат аз, кейде жоқ болғандықтан орыс тілінде тауып, соны Яндекс, Google арқылы аударады, бірақ ол аударманың дұрыс не бұрыс екеніне ешкім кепілдік бере алмайды.
Қазақ тілі бұл Абайдың тілі, Мағжанның тілі, әр қазақ сөзінің мағынасы терең, мүмкіндігі кең. XXI ғасыр ақпарат ғасыры болғандықтан, қазір ақпарат уақыттан да, алтыннан да қымбат. Барлық ақпарат жас ұрпаққа қазақ тілінде сапалы жетуге тиіс, ол үшін баршамыз атсалысуымыз қажет деп ойлаймын.
Эльнара Таштанова, Алматы облысы, Қарасай ауданы, Қошмамбет мектебінің бастауыш сынып мұғалімі:
«Орыстілді мектептерде қазақ тілінің деңгейін көтеру керек»
Қазіргі техника даму заманында әртүрлі тақырып аясында чат-боттар мен марафондар ұйымдастырылуда. Осы жүйеде тіл төңірегінде де онлайн топтар ұйымдастырып, адамдарды қызықтырса, қазақ тілін үйренуге де қызығушылық пен сұраныс өсер еді. Бірақ, тілді меңгерген деңгейі әртүрлі болғандықтан, кішкене қиыншылықтар туып жатады. Сондықтан менің ойымша, қазақ тілін оқытуда тілді меңгеру деңгейіне бөлу керек шығар.
Сонда әр деңгейдегі адамдарға белгілі бір әдістемелік ұстанымдар дайындауға жеңілірек болар еді. Мәселен, ағылшын тілін меңгергендігін А1, А2Б В1, В2,С1, С2 деңгейлері арқылы көрсетіледі, осы жүйеде жұмыс жасасақ қалай болар еді? Және қазақ тілін үйренуге және сол тілде оқытуға келетін болсақ, тіліміздің грамматикасын, лексикасын және орфографиясын дамытуға арналған бірыңғай жол болмағандықтан, осы тіл оқу тұрғысынан күрделі қабылданады.
Осы орайда атап кететінім, Президент өз сұхбатында, бастауыш сынып бағдарламасындағы пәндер қатарына қазақ тіліне басымдық беруге де тоқталған. Бұл дегеніміз – кемел келешекке білімді жастың кірпішін қалау бағытында рөлі зор екендігін де екшелеп тұр.
Қазіргі таңда Қарасай ауданының Қошмамбет ауылында бастауыш сынып оқушыларына қазақ тілін оқытып жүрмін. Тіліміздің грамматикасын меңгеруде түрлі әдістерін жинақтаудамын.
Техника заманы болғанына қарамай, қайткенмен балаға ойын қызық, сондықтан «Қазақ тілі сабағын меңгеруде үстел ойындарын қолдану» әдістемелік нұсқаулығын дайындадым. Яғни балалар ойын ойнау арқылы тіліміздің белгілі бір қырын тереңдеп білуге немесе қайталауға, мүмкіндік ала алады.
Мысалы, «нарды» ойынын балаларға түбір сөз бен қосымшаларды (жұрнақ пен жалғауды) дұрыс жалғауды үйренуде қолдануға болады және үстел «джанго» ойынын да сөздік қорын дамыту мақсатында тиімді қолдануға болатыны бойынша әдістемелік ұсыныстар дайындалуда (жетекшім Ермекова Тыныштық Нұрдәулетқызы ф.ғ.д., профессор).
Бұл жұмыс балалардың тіл меңгеруге қызығушылығын арттырады және грамматикалық сауаттылығын дамытуға үлесін қосады деген үміттемін. Осындай әдістемелік топтамаларды жинақтап, кеңінен тарату керек деп ойлаймын. Әсіресе орыс тілінде оқытылатын мектептерде қазақ тілі деңгейін көтеруге көп мүмкіндік болады деген ойдамын.
Руфина Усанова, Алматы облыстық «Туған тіл» татар-мәдени орталығының жетекшісі, «Жаңғыру жолы» республикалық жастар қозғалысы аймақтық штабының төрағасы:
«Мемлекеттік тілдің дамуы үйде қазақша сөйлеуден басталады»
2017 жылдан бері Талдықорған қаласындағы «Туған тіл» татар-мәдени орталығының жетекшісімін. Сонымен қатар «Жаңғыру жолы» республикалық жастар қозғалысы аймақтық штабының төрағасымын. Екі бірдей жоғары дипломым бар. Алайда маған Ассамблеяда жұмыс істеген ұнайды. Бір өкініштісі, этномәдени орталық қызметкері, басшысы деген мамандыққа дайындайтын арнайы оқу орны жоқ. Бұл жұмысқа әрбір азамат жүрек қалауымен келеді.
Мен екі бірдей мамандық иесі бола тұра, қоғамдық негізде жұмыс істеуге өз еркіммен келдім. Маған жастармен жұмыс істеген, олардың бойында адамгершілік қасиеттерді терең сіңіру үшін қайырымдылық шаралар ұйымдастырған өте ұнайды. Сондай-ақ менің мемлекеттік тілді еркін білуім жұмыс барысында көп көмегін тигізеді.
Негізі, екі жоғары білімді де орыс тілінде алғанмын. Бірақ үйде қазақ тілінде сөйлесеміз, дос-құрбыларым да қазақша сөйлейді.
Қырғыз халқының заңғар жазушысы Шыңғыс Айтматовтың: «Халықтың мәңгі ғұмыры – тілінде. Әрбір тіл халқы үшін – ұлы» деген ұлағатты сөзі бар. Мен үшін менің Отанымның тілі – ұлы. Ұлы тілімізді көзіміздің қарашығындай сақтау – біздің азаматтық міндетіміз.
Сізбен және форумға қатысушылармен қызық оқиғаммен бөліскім келіп отыр. Бірер жыл бұрын жолым түсіп, Татарстанға іссапармен бардым.
Жолға шығар алдында тарихи Отаныма табан тіреу қандай әсер қалдырар екен деп толқып жүрдім. Алайда Қазақстанды сағынып, 10 күн әрең шыдадым. Қашан кетер-кеткенше асықтым. Күн сайын елмен, үймен, достарыммен хабарласып, сағынышымды басуға тырыстым.
Қайтар күні ұшаққа кіріп келгенімде стюардесса қыздар «Сәлеметсіз бе!» деп амандасқанда, қуанғанымнан «Сәлеметсіз бе!» деп дауыстап жіберіппін.
Елге оралғанда көзіме жас келіп, жылап жібердім. Туған жердің қадірін сыртқа шыққанда қатты түсінеді екенсің. Құдайға шүкір, біз бақытты ұрпақпыз. Өйткені соғыс көрген жоқпыз. Бұл біздің басты жетістігіміз деп білемін.
Өзара достығы, келісімі жоқ мемлекет – болашағы жоқ мемлекет, деп санаймын.
